روانشناسی یک رشته علمی است که به کاوش رفتار انسان در چارچوب محیط و درک تفاوت های ظریف در رفتار آنها اختصاص دارد. هدف کلی آن بررسی دقیق واکنش ها و پاسخ های انسانی به تجربیات بی شماری است که در زندگی با آن مواجه می شوند.
روانشناسی اساساً مطالعه سیستماتیک رفتار و فرآیندهای شناختی انسان است. این مجموعه طیف گسترده ای از موضوعات را در بر می گیرد و به جنبه هایی مانند ادراک، احساسات، شخصیت، هوش، انگیزه و موارد دیگر می پردازد. این رشته عمیقاً کاربردی است و هر جنبه ای از وجود انسان را در بر می گیرد و اهمیت آن به دلیل ماهیت پیچیده زندگی بشر به شدت افزایش یافته است.
برای برتری در زمینه روانشناسی، دانش آموزان باید توانایی و استعداد تصمیم گیری آگاهانه و مقابله با چالش های مختلف را داشته باشند. علاوه بر این، برای دانشجویان روانشناسی بسیار مهم است که علایق و خواسته های افراد را درک کنند و در عین حال میل واقعی برای کمک به افراد در حل مسائلشان را پرورش دهند.
در سطح کارشناسی ارشد، رشته روانشناسی به سه تخصص برجسته تقسیم می شود:
روانشناسی بالینی: این تخصص شامل ارزیابی و درمان افرادی است که با اختلالات سلامت روان و پریشانی عاطفی سر و کار دارند. روانشناسان بالینی با بیماران برای تشخیص و توسعه برنامه های درمانی برای بهبود سلامت روانی آنها کار می کنند.
روانشناسی عمومی: این حوزه وسیع از روانشناسی طیف وسیعی از موضوعات و علایق تحقیقاتی را در بر می گیرد و به دانش آموزان درک جامعی از جنبه های مختلف رفتار و شناخت انسانی ارائه می دهد. این به عنوان یک زمینه اساسی برای کسانی است که می خواهند جنبه های مختلف روانشناسی را بدون تخصص در یک زیر شاخه خاص کشف کنند.
روان سنجی: روان سنجی بر توسعه و کاربرد آزمون ها و ارزیابی های روانشناختی تمرکز دارد. روانشناسان تست‌هایی را طراحی و ارزیابی می‌کنند که برای سنجش هوش، ویژگی‌های شخصیتی، مهارت‌ها و سایر ویژگی‌های روانشناختی استفاده می‌شوند. آنها نقش مهمی در اطمینان از اعتبار و پایایی ارزیابی های روانشناختی دارند.
به طور خلاصه، روانشناسی یک رشته چند وجهی است که رفتار و فرآیندهای ذهنی انسان را در زمینه های مختلف بررسی می کند. کاربردهای آن گسترده است و نیازمند تعهد عمیق به درک و کمک به افراد است. شاخه‌های تخصصی این رشته در سطح کارشناسی ارشد به دانشجویان این فرصت را می‌دهد تا در جنبه‌های خاص روانشناسی، چه عمل بالینی، چه تحقیقات عمومی، و یا توسعه ارزیابی‌های روانشناختی، به تحقیق بپردازند.
گرایش های رشته روانشناسی
روانشناسی یک رشته نسبتاً جوان و همیشه در حال تکامل است که همچنان به گسترش افق های خود ادامه می دهد. انجمن روانشناسی آمریکا (APA) تا به امروز 53 شاخه مختلف روانشناسی را به طور رسمی شناسایی و طبقه بندی کرده است. با این حال، با توجه به تنوع گسترده رفتار انسان و ظهور حوزه های جدید مطالعاتی، این تعداد احتمالا افزایش می یابد.
یکی از جنبه های قابل توجه روانشناسی ماهیت بین رشته ای آن است، زیرا از حوزه های مختلفی مانند زیست شناسی، فلسفه، انسان شناسی و جامعه شناسی الهام گرفته و بینش ها را می گیرد. این تعامل بین روانشناسی و سایر رشته ها منجر به توسعه حوزه های کاربردی جدید در قلمرو روانشناسی شده است.
برخی از شاخه های شناخته شده روانشناسی رشد قابل توجهی داشته اند و اکنون در موسسات آموزشی متعددی تدریس می شوند. این شاخه ها اغلب عمیقاً در جنبه های خاص رفتار و فرآیندهای ذهنی انسان کاوش می کنند. علاوه بر این، ارتباطات بین رشته ای امکان ایجاد زمینه های تخصصی را فراهم می کند که شکاف بین روانشناسی و سایر علوم را پر می کند.
- دانشجویان رشته روانشناسی می توانند با مراجعه به سایت کتابخانه الکترونیکی زنبور بهترین و کامل ترین جزوات رشته روانشناسی را دریافت کنند.
شاخه های متنوع روانشناسی
روانشناسی طیف متنوعی از شاخه ها را در بر می گیرد که هر کدام به بررسی جنبه های خاصی از رفتار و فرآیندهای ذهنی انسان اختصاص دارد. در اینجا به تفکیک برخی از این شاخه ها و حوزه های اصلی تمرکز آنها می پردازیم:
1- روانشناسی کودکان استثنایی:
این شاخه از روانشناسی به درک نیازها و چالش های منحصر به فرد کودکان استثنایی می پردازد. این کودکان ممکن است شامل افراد دارای ناتوانی ذهنی، افراد با استعداد استثنایی، کودکان کم بینا یا نابینا و افرادی با ناتوانی های جسمی باشد که بر توانایی های حرکتی و شناختی آنها تأثیر می گذارد. روانشناسان در این زمینه برای ارائه حمایت، آموزش و مداخلات متناسب با نیازهای خاص کودکان استثنایی تلاش می کنند.
2- روانشناسی بالینی:
روانشناسی بالینی به ارزیابی، پیش بینی و درمان اختلالات روانی مختلف، اختلالات عاطفی و ناهنجاری های رفتاری اختصاص دارد. این طیف گسترده ای از نقش ها، از جمله مداخله درمانی، مشاوره، تحقیق و مدیریت را در بر می گیرد. روانشناسان بالینی در هنگام انجام تحقیقات برای ارتقای درک ما از این اختلالات، نقش مهمی در تشخیص و درمان شرایط سلامت روان دارند.
3- روانشناسی زیستی:
همچنین به عنوان روانشناسی بیولوژیکی یا روانشناسی فیزیولوژیکی شناخته می شود، این شاخه به بررسی ارتباط پیچیده بین مغز، انتقال دهنده های عصبی و تأثیر آنها بر رفتار، افکار و احساسات انسان می پردازد. این عناصر روانشناسی و علوم اعصاب را برای بررسی چگونگی تأثیر فرآیندهای بیولوژیکی بر عملکردهای ذهنی و حالات عاطفی ترکیب می کند. روانشناسان زیستی اغلب در زمینه هایی مانند روانشناسی تطبیقی و روانشناسی تکاملی تحقیق می کنند.
4- روانشناسی رشد:
روانشناسی رشد تغییراتی را که در افراد در طول عمرشان رخ می دهد، مطالعه می کند و بینش هایی را از زمینه هایی مانند زیست شناسی، جامعه شناسی، آموزش و پرورش و پزشکی می گیرد. در حالی که تمام مراحل زندگی را در بر می گیرد، تاکید قابل توجهی بر دوران کودکی و نوجوانی دارد و رشد روانی، عاطفی و اجتماعی افراد را از بدو تولد تا مرگ بررسی می کند.
5- روانشناسی قانونی:
این رشته با رشته حقوق و روانشناسی تلاقی می کند و بر درک و پرداختن به مسائل مربوط به رفتار جنایی، رسیدگی های حقوقی و سیستم عدالت کیفری تمرکز دارد. روانشناسان قانونی در ارزیابی ها، تحقیقات و تحقیقاتی با هدف روشن کردن انحرافات اجتماعی و افزایش امنیت در جامعه مشارکت دارند.
6- روانشناسی مدرسه:
روانشناسان مدرسه در محیط‌های آموزشی کار می‌کنند و با دانش‌آموزان، والدین و معلمان همکاری می‌کنند تا یک محیط آموزشی سالم و سازنده ایجاد کنند. نقش آنها شامل ارائه راهنمایی و حمایت در زمینه های مختلف، به ویژه رشد اجتماعی و عاطفی است. این حرفه در سال های اخیر برجسته شده است و به رفاه کلی دانش آموزان کمک می کند.
7- روانشناسی صنعتی-سازمانی:
روانشناسی صنعتی نوظهور به مسائل مربوط به منابع انسانی و محیط کار می پردازد. روانشناسان صنعتی-سازمانی پویایی روابط بین افراد در محیط های کاری را با هدف افزایش بهره وری و رفاه کارکنان بررسی می کنند. این زمینه به ویژه در زمینه توسعه صنعتی و اقتصادی حیاتی است.
8- روانشناسی اجتماعی:
روانشناسی اجتماعی تعامل بین افراد و جامعه را بررسی می کند و بر چگونگی تأثیر حضور دیگران و پویایی گروه بر رفتار انسان تمرکز می کند. تأثیر تعاملات اجتماعی، ارتباطات، و پویایی گروه بر اعمال و نگرش‌های افراد را بررسی می‌کند.
به طور خلاصه، روانشناسی مجموعه وسیعی از شاخه ها را شامل می شود که هر کدام تمرکز منحصر به فرد خود را دارند و به درک ما از رفتار و فرآیندهای ذهنی انسان کمک می کنند. این زمینه ها به طور جمعی به درک کل نگر از ذهن و رفتار انسان در زمینه های مختلف کمک می کنند.
وظایف اصلی روانشناسان
روانشناسان بسته به تخصص خود نقش های متنوعی را ایفا می کنند که هر کدام دارای مسئولیت های متمایز متناسب با حوزه تخصصی خود هستند. در اینجا برخی از مسئولیت های کلیدی مرتبط با شاخه های مختلف روانشناسی آورده شده است:
روانشناسی مشاوره: روانشناسان مشاوره در طول دوره های چالش برانگیز و پر استرس زندگی با افراد کار می کنند. وظیفه اصلی آنها کمک به مراجعان در حل مشکلات، تصمیم گیری و کنار آمدن با مسائل عاطفی است. آنها راهنمایی و پشتیبانی را برای افزایش رفاه روانی و تسهیل رشد شخصی ارائه می دهند.
روانشناسی بالینی: روانشناسان بالینی بر تشخیص و درمان بیماری های روانی مختلف از جمله اضطراب، افسردگی و سایر اختلالات روانی تمرکز می کنند. آنها از تکنیک ها و مداخلات درمانی برای کمک به بیماران در مدیریت علائم خود، بهبود سلامت روان و بهبود کیفیت کلی زندگی خود استفاده می کنند.
روانشناسی شغلی: روانشناسان شغلی اغلب توسط شرکت ها و سازمان ها برای بهینه سازی عملکرد و کارایی کارکنان به کار گرفته می شوند. مسئولیت های آنها شامل ارزیابی پویایی محیط کار، ارائه آموزش و توسعه کارکنان، و افزایش رضایت شغلی و بهره وری است. آنها همچنین ممکن است به مسائل مربوط به استرس محل کار و رفاه کارکنان بپردازند.
روانشناسی جرم‌شناسی: روانشناسان جرم‌شناسی نظریه‌های روانشناختی را برای درک و تحلیل رفتار مجرمانه به کار می‌برند. آنها نقش مهمی در پروفایل و شناسایی الگوهای فعالیت های مجرمانه ایفا می کنند. هدف آنها با مطالعه جنبه های روانی جرم، بهبود سیستم های عدالت کیفری، توسعه برنامه های توانبخشی و کمک به پیشگیری از جرم است.
روانشناسی سلامت: روانشناسان سلامت بر ترویج رفتارها و نگرش های سالم، هم برای افراد و هم برای جوامع تمرکز می کنند. آنها به افراد در برخورد با مسائل و بیماری های مرتبط با سلامت کمک می کنند، به آنها کمک می کنند تا با شرایط خود سازگار شوند، استرس را مدیریت کنند و سبک زندگی سالم تری را اتخاذ کنند. روانشناسان سلامت همچنین با ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی برای بهبود نتایج بیمار و کیفیت کلی زندگی همکاری می کنند.
روانشناسی ورزشی: روانشناسان ورزشی در کار با ورزشکاران برای ارتقای عملکرد آنها در جنبه های مختلف حرفه ورزشی خود تخصص دارند. آنها مربیگری، آموزش مهارت های ذهنی و حمایت روانی را برای بهینه سازی حالات روحی ورزشکاران در طول تمرین، رقابت و ریکاوری ارائه می دهند. هدف آنها کمک به ورزشکاران برای ایجاد اعتماد به نفس، مدیریت استرس و دستیابی به اوج عملکرد است.
به طور خلاصه، روانشناسان بر اساس تخصص خود نقش‌های متنوعی را ایفا می‌کنند و وظایف آنها با نیازهای منحصربه‌فرد مشتریان یا سازمان‌هایشان تنظیم می‌شود. روانشناسان چه ارائه مشاوره در حین انتقال چالش برانگیز زندگی، تشخیص و درمان اختلالات سلامت روان، بهبود پویایی محیط کار، درک رفتار مجرمانه، ارتقای سلامت و رفاه، یا افزایش عملکرد ورزشی باشد، روانشناسان نقشی حیاتی در پرداختن به جنبه های سلامتی مختلف رفتار انسان و روان دارند.
تفاوت بین روانشناسی و روانپزشکی
روانپزشکی و روانشناسی، علی‌رغم نام‌های مشابه، رشته‌های متمایز با تفاوت‌های اساسی هستند. اشتباه گرفتن این دو رشته معمول است، اما نقش، آموزش و رویکردهای درمانی آنها به طور قابل توجهی متفاوت است.
روانپزشک پزشکی است که یک برنامه آموزشی جامع 7 ساله پزشکی و به دنبال آن تخصص در روانپزشکی را گذرانده است. آنها واجد شرایط تشخیص و درمان اختلالات سلامت روان هستند و صلاحیت تجویز دارو برای رفع این شرایط را دارند. روانپزشکان اغلب از یک رویکرد پزشکی و بیولوژیکی در درمان خود استفاده می کنند.
از سوی دیگر، روانشناسان بر مطالعه فرآیندهای ذهنی، رفتار و احساسات تمرکز می کنند. آنها مدرک پزشکی ندارند اما مدارک پیشرفته (معمولاً دکترا یا روانشناسی) را در روانشناسی به پایان رسانده اند.
روانشناسان در ارزیابی و تشخیص اختلالات روانی و کمک به افراد در مدیریت و پیشگیری از پیشرفت آنها مهارت دارند. با این حال، آنها دارو تجویز نمی کنند. در عوض، روانشناسان برای کمک به مراجعان خود بر رویکردها و مداخلات درمانی مختلف تکیه می کنند.
برخی از روش های درمانی مورد استفاده روانشناسان عبارتند از:
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): CBT یک رویکرد درمانی پرکاربرد است که به افراد کمک می کند تا الگوهای فکری منفی و رفتارهایی را که به مسائل مربوط به سلامت روان کمک می کند، شناسایی و تغییر دهند.
- گروه درمانی: گروه درمانی شامل جلساتی با افراد متعددی است که نگرانی های مشابهی دارند. این یک محیط حمایتی برای شرکت کنندگان فراهم می کند تا از یکدیگر یاد بگیرند و به طور جمعی روی مسائل خود کار کنند.
- خانواده درمانی: این رویکرد شامل کار با خانواده ها به عنوان یک کل برای رسیدگی به پویایی های بین فردی و بهبود ارتباطات و روابط است.
- مقابله درمانی: مقابله درمانی بر آموزش راهبردهای موثر به افراد برای مدیریت استرس، اضطراب و احساسات دشوار تمرکز دارد.
- گفتار درمانی: گفتار درمانی یا روان درمانی شامل گفتگوهای باز و محرمانه بین روانشناس و مراجع است. تکنیک ها و چارچوب های درمانی مختلفی برای رسیدگی به چالش های خاص سلامت روان استفاده می شود.
- مداخلات رفتاری: روانشناسان ممکن است از مداخلات رفتاری برای اصلاح و تقویت رفتارهای مثبت، به ویژه در موارد فوبیا، اعتیاد یا رفتارهای مخرب استفاده کنند.
در اصل، روانپزشکان در درجه اول از مداخلات پزشکی و دارویی برای رسیدگی به مسائل مربوط به سلامت روان استفاده می کنند، در حالی که روانشناسان در روان درمانی و تکنیک های مشاوره برای درک، تشخیص و درمان این شرایط بدون تجویز دارو تخصص دارند. هر دو حرفه نقش مهمی در سیستم مراقبت های بهداشت روان ایفا می کنند و اغلب برای ارائه مراقبت های جامع برای افراد دارای نگرانی های بهداشت روان با یکدیگر همکاری می کنند.
نحوه ورود به رشته روانشناسی
دانش آموزان در هر دو گروه تجربی و انسانی این امکان را دارند که در مرحله انتخاب رشته کنکور، روانشناسی را به عنوان رشته تحصیلی خود انتخاب کنند. در این زمینه، روانشناسی در زیر گروه 1 برای گروه آزمایشی و زیر گروه 5 برای گروه علوم انسانی قرار می گیرد.
برای دانشجویان آینده نگر ضروری است که هنگام انتخاب رشته خود تعادل را در این زیر گروه ها در نظر بگیرند و هنگام انتخاب رشته ورودی خود به دنبال راهنمایی باشند. این تضمین می کند که آنها علایق و استعدادهای تحصیلی خود را به طور مؤثر با زیر گروه انتخابی خود هماهنگ می کنند.
همچنین روانشناسی یکی از رشته هایی است که در لیست رشته های بدون نیاز به کنکور سراسری قرار دارد. این بدان معناست که داوطلبانی که به دلایل مختلف نتوانسته اند از طریق کنکور سراسری قبولی خود را تضمین کنند، مسیر جایگزینی برای ادامه تحصیل در رشته روانشناسی دارند. آنها می توانند با ثبت نام بدون نیاز به شرکت در کنکور سراسری وارد رشته روانشناسی شوند.
این رویکرد دوگانه به دانشجویان مشتاق روانشناسی اجازه می دهد تا از طریق کنکور سراسری سنتی یا از طریق مسیر ثبت نام وارد برنامه مورد نظر خود شوند و انعطاف پذیری و دسترسی را برای طیف وسیع تری از داوطلبان علاقه مند به رشته روانشناسی فراهم می کند.
واحدهای درسی
برنامه کارشناسی روانشناسی در مجموع شامل 144 واحد اعتباری است. این واحدها در دسته‌های مختلفی توزیع می‌شوند که هر کدام هدف منحصر به فردی را در برنامه درسی انجام می‌دهند:
دروس عمومی (23 واحد): مبانی نظری اسلام – اخلاق اسلامی – انقلاب اسلامی – تاریخ وتمدن اسلامی – آشنایی با منابع اسلامی – ادبیات فارسی – زبان عمومی – تربیت بدنی 1 و 2
دروس پایه و اصلی (71 واحد): روان شناسی عمومی 1 و 2 – آمار استنباطی – روان شناسی رشد 1 و 2 – آمار توصیفی – مبانی جامعه شناسی – روش تحقیق در روان شناسی – روان شناسی یادگیری – روان شناسی تربیتی – روان شناسی اجتماعی – شخصیت – بهداشت روانی – تاریخچه و مکاتب روان شناسی – فیزیولوژی عمومی – روان شناسی احساس و ادراک – روان شناسی فیزیولوژیک – علم النفس از دیدگاه دانشمندان اسلامی – کلیات فلسفه – متون روان شناسی به زبان های خارجی 1 – روان شناسی تجربی – انگیزش و هیجان – روان سنجی – آسیب شناسی روانی 1 – روان شناسی مرضی کودک
دوره های تخصصی (40 واحد): آسیب شناسی روانی 2 – طرح های پژوهشی آزمایشگاهی – مقدمات نوروپسیکولوژی – تفکر و زبان – متون روان شناسی عمومی 2- سمینار در مسائل روان شناسی عمومی – روان شناسی جنایی – پژوهش های علمی ( انفرادی ) در روان شناسی عمومی – روان شناسی مشاوره و راهنمایی – ارزشیابی شخصیت – روان شناسی هوش و سنجش آن – روان شناسی پویایی گروه – روان شناسی کودکان استثنایی – اختلالات یادگیری
دروس انتخابی (10 واحد): کاربرد کامپیوتر در تجزیه و تحلیل آماری – روان شناسی اجتماعی ،کاربردی -فلسفه اسلامی -بازپروری معلولین – روان شناسی مدیریت – انسان شناسی در اسلام – مدد کاری اجتماعی – روان شناسی تفاوت های فردی – روان شناسی اجتماعی ، تجربی – روان شناسی و آموزش کودکان معلول – مقدمات ریاضی – روان شناسی صنعتی و سازمانی – اعتیاد (سبب شناسی و درمان آن ) – نگرش ها و تغییر آن – سیب شناسی اجتماعی – روان شناسی کودکان تیزهوش و آموزش های آن (فقط برای شاخه عمومی و گرایش بالینی
در اصل، برنامه روانشناسی در مقطع کارشناسی یک آموزش جامع ارائه می دهد که هم دانش پایه و هم تخصص تخصصی را در بر می گیرد. این ساختار تضمین می‌کند که دانشجویان درک کاملی از روانشناسی به دست می‌آورند و در عین حال به آنها اجازه می‌دهد بر روی حوزه‌هایی تمرکز کنند که بیشتر آنها را مجذوب خود می‌کند. دوره های انتخابی یک لایه اضافی از سفارشی سازی را فراهم می کند و به دانش آموزان این امکان را می دهد که تحصیلات خود را مطابق با آرزوهای شغلی منحصر به فرد و علایق تحصیلی خود تنظیم کنند.
